Tôi vẫn nhớ như in ngày hôm đó, một người anh – một người bạn hơn tôi 1 tuổi gọi điện cho tôi về việc tham gia một dự án mới về giáo dục trực tuyến. Lúc đó, tôi đang là một thằng sinh viên đã hết tuổi sinh viên nhưng mãi chưa ra trường được. Tôi đã vui mừng và hồ hởi biết chừng nào khi được một người quen biết đích thân gọi đến để mời mình tham dự một Startup mới do chính họ đang tạo lập. Cũng có một phần nguyên do, bởi mặc dù tôi học tại trường kém, nhưng tôi lại tự mày mò biết được chút nghề về thiết kế, đồ họa, sản xuất video. Và thế là tôi bỏ ngang chương trình học trả nợ để đến làm việc ngay tại công ty mới. Không một cuộc phỏng vấn rõ ràng, không cần một bằng cấp, không cần thi tuyển tôi bắt đầu vào làm việc tại một công ty với nhân viên đầu tiên là tôi và bắt đầu khởi nghiệp cùng với ước mơ của những người khác.
Công ty của người anh kia đã hoạt động trước được khoảng 2 năm đây cũng là một công ty khởi nghiệp chuyên phát triển các ứng dụng game, app và phát hành trên Google Play. Công ty cũng có những giai đoạn nở rộ, làm ăn khấm khá nên các anh em khởi nghiệp giờ cũng đã sắm nhà cửa, xe cộ và nguồn tài chính tương đối dư dả. Nhưng cũng vào thời điểm đó, đội ngũ nhân viên đã khó có thể đáp ứng được những công nghệ mới, các game và app mới không thể thu hút được người dùng mới, doanh thu quảng cáo đã sụt giảm thì họ thực hiện chiến lược mở rộng và bắt đầu xây dựng những Startup mới trong chính công ty bằng những nguồn lực còn lại, bằng những con người mới như tôi và những dự án chưa được tính toán kỹ lưỡng.
Ý tưởng ban đầu của ‘Startup mới” mà tôi tham gia là dự án sản xuất các khóa học lập trình bằng video với cách thức thể hiện không được khiến người học có cảm giác nhàm chán. Phải khiến việc học code trở nên dễ dàng theo tiêu chí “Everyone can code”, thể hiện dưới những cách thức vô cùng sinh động nhưng lại dễ hiểu. Trong khi đó, chúng tôi chỉ có 1 thằng biên tập video, 4-5 coder kỳ cựu nhưng không giỏi mấy ở khả năng diễn đạt, giám đốc và nhân viên marketing chỉ chuyên về triển khai mảng Google ads. Và thế là chúng tôi mò mẫm trong tâm thế của những người khởi nghiệp nhưng lại không có định hướng rõ ràng, không một chút kinh nghiệm về một lĩnh vực mới.
Tôi thì rõ là một tay mơ, còn những người kia thì quá tin tưởng vào thành công của lĩnh vực cũ, công thức cũ của việc sản xuất và phát hành app sẽ áp dụng thành công với các khóa học Online bởi tất cả đều là những sản phẩm số: ‘Sản phẩm tốt + quảng cáo google, Facebook tốt là sẽ thành công’. Thế là chúng tôi vấp ngã ngay từ khâu sản xuất. Không một ai có thể làm thầy – các coder có thể xuất sắc nhưng không thể diễn đạt tốt để giảng cho người khác huống hồ là yêu cầu chất lượng sản phẩm cao, các thầy cũng không ai nhận lời đến làm cùng chúng tôi vì họ đang xây dựng những dự án giáo dục của riêng mình – chẳng việc gì phải tự tạo thêm các đối thủ, sản xuất video là một công đoạn cực kỳ tốn kém nếu yêu cầu chất lượng cao như mức mong muốn và số lượng video thì khá nhiều (hơn 1000 video clip minh họa sinh động để giải thích những khái niệm lập trình trừu tượng) cho 1 khóa học… Ấy vậy mà chúng tôi vẫn làm… Chúng tôi tuyển thêm biên tập clip, thuê MC để thay thế giọng đọc dễ chịu hơn, thêm họa sĩ để tạo nên các hình ảnh diễn giải thú vị và viết lại từng câu giảng để nó trau chuốt và chuẩn mực nhất… Mọi việc ngày càng phình to và khó quản lý đến mức tôi được giao quyền định đoạt mọi thứ và chúng tôi cũng được tách ra văn phòng riêng để hoạt động tách biệt với công ty cũ.
Một tay CEO không chính thức, không kinh nghiệm kinh doanh, không kiến thức quản lý, quản trị và rất nhiều nhân viên chưa biết mình sẽ phải làm gì bởi mỗi công đoạn đều cần có sự giải thích: Lời giảng cần được sửa lại, hình minh họa cần được diễn giải cho họa sĩ, người thu âm cần hiểu khái niệm để diễn đạt đúng giọng điệu và các edit video cần căn khớp với hình ảnh và giọng đọc một cách tự nhiên… Tưởng rằng chúng tôi đang làm một điều không thể thành có thể, sản xuất những nội dung tuyệt vời trong điều kiện thiếu thốn, cố gắng tiết kiệm và tối ưu nhất có thể… Nhưng không… Sau gần 1 năm rưỡi ròng rã, chúng tôi tạo ra được khoảng hơn 1.000 video nhưng chỉ đáp ứng nội dung của 1 khoá học (1/5 mục tiêu) với mức chi phí (chủ yếu cho lương và thuê văn phòng) gần 1 tỷ. Và doanh số vẫn là con số 0 tròn trĩnh. Có thể rằng mọi thứ sẽ trở nên dễ dàng và đỡ tốn kém hơn rất nhiều nếu như trong đội ngũ chúng tôi có 1 người là thầy dạy code. Một người hiểu kiến thức, có khả năng diễn đạt, có giọng đọc tốt và có sẵn giáo án, nếu muốn làm video đẹp hơn chỉ cần họa sĩ bám theo sự hướng dẫn của người đó… vậy là xong. Tôi rút ra một bài học là: BIẾN ĐIỀU KHÔNG THỂ THÀNH CÓ THỂ vẫn có thể thực hiện được, quan trọng là bạn PHẢI TRẢ GIÁ thế nào.
Nhưng đó chưa phải là tất cả, tôi đã nhận được một bài học đau đớn hơn trong giai đoạn tiếp theo. Lúc đó, chúng tôi bắt đầu bán sản phẩm (dự kiến có 5 khoá học khác nhau, nhưng nay 1 khoá hoàn thiện phục vụ một nhóm khách hàng vẫn có thể bán. Chúng tôi quyết định bán từng phần nhằm mong thu hồi lại được một phẫn nào đó và trang trải các chi phí. Và chính lúc triển khai những điều đó chúng tôi mới nhận ra rằng bấy lâu nay mình chưa từng triển khai gì cả những hoạt động: Nghiên cứu thị trường, đối thủ cạnh tranh, Marketing, thương hiệu, chính sách, mô hình kinh doanh… Chúng tôi chỉ có chăm chăm vào sản phẩm… và một lần nữa chúng tôi thất bại. Khách hàng đã quá quen với những sản phẩm khoá học tại các sàn khoá học đủ thể loại (edumall, unica,… họ là những Startup thành công với mô hình và chiến lược đúng đắn), khách hàng thích các khoá học chuẩn từ những các chuyên gia có thương hiệu, hoặc tự mình học bằng tài liệu tiếng anh để vừa rèn luyện tiếng anh và kỹ năng lập trình hơn là tham gia các khoá học thực hiện một cách quá chi tiết… Chúng tôi cũng không triển khai truyền thông, Marketing một cách bài bản chỉ nghĩ đơn giản là quảng cáo Google, quảng cáo Facebook… và kết quả thì thực sự tệ hại… Chúng tôi cũng chẳng còn tiền để sản xuất tiếp hay có mức chi đủ lớn để thực hiện truyền thông mạnh hơn nữa.
Lần đầu trải nghiệm Startup thất bại đầy đau đớn, một khối tiền khổng lồ, 2 năm tuổi trẻ cật lực để theo đuổi một niềm tin quá xa trong khi khả năng giới hạn. Tôi xin nghỉ việc. Những người anh ban đầu đã gọi tôi về vẫn muốn giữ tôi lại, duy trì công ty ở một mức độ nào đó và chờ đợi một điều gì đó… Nhưng tôi biết rằng, sẽ chẳng có phép màu nào đủ lớn để cứu nổi. Chờ đợi không làm gì đã là một tội lỗi, chờ đợi mà không biết chờ đợi điều gì thì càng ngu ngốc hơn. Sau 1 tháng công ty cũng ngừng hoạt động, website khoá. Có quá nhiều điều để học từ thất bại đau đớn này mà chẳng cần phải liệt kê để bạn thấy rõ được sự ngu ngốc của tôi. Và lần đầu tiên tôi biết thế giới khởi nghiệp không có màu hồng như những gì chúng ta hay được nghe. Mọi sự ngu ngốc và quyết định sai làm đều phải trả giá.
*
* *
Tôi trở thành thất nghiệp và trở về làm video upload lên Youtube để kiếm chút tiền sinh hoạt. Một trong những nghề có thể khai thác được ‘khả năng chuyên môn’ của tôi. Tuy nhiên, tôi hoạt động một mình và thường ngồi lì một chỗ nên chỉ sản xuất các loại video theo dạng tin tức >> Đơn giản là tôi sử dụng các bài báo và thể hiện lại dưới dạng thu âm đọc kèm hình ảnh minh họa (Youtube vẫn chấp nhận nội dung này vì là một dạng làm mới lại hình thức thể hiện nội dung, các trang tin cũng cho phép sử dụng khi có trích dẫn nguồn). Tưởng chừng đơn giản như vậy mà rất nhiều người quan tâm bởi thị trường Youtube đang phát triển mạnh, thói quen người dùng chuyển sang dùng youtube với mọi thứ từ nghe nhạc, xem phim và cả ‘nghe đọc báo’ nữa. Đến giờ thì kênh Youtube của tôi mang tên Độc Đáo TV đã được hơn 105.000 người đăng ký, hơn 45 triệu lượt xem với hơn 2000 video và cái cách tôi đang sử dụng nó lại trở nên bài bản, khoa học như đang xây dựng một Startup nhỏ vậy.
Tôi tự tin rằng mình là một người tương đối hiểu các vấn đề của Youtube. Tôi biết cách khai thác và thêm các giá trị mới và tạo sự thu hút cho khán giả. Nhưng tôi không hướng tới số đông. Các thông tin trên kênh tôi tạo đều là tin kinh tế, kinh doanh, khởi nghiệp, các tập đoàn, các mô hình kinh doanh, bài học marketing… Và một cơ duyên bất ngờ đến từ chương trình Shark Tank Việt Nam. Rất nhiều khán giả xem Shark Tank và xem kênh của tôi có độ trùng lặp rất nhiều bởi tôi đưa rất nhiều tin về các Shark, về chương trình, về mọi mặt dự án trong và ngoài đời, phân tích, đưa tin về các thương vụ với số lượng lớn, và tần suất cao… và tôi dám chắc rằng, trong thời gian chương trình không phát sóng – Độc Đáo TV là một trong số những kênh vẫn duy trì lượng thông tin liên quan đến Shark trên Youtube nhiều nhất đến nỗi khán giả tưởng rằng kênh này thuộc TV HUB lập ra.
Trên Youtube, những nội dung giải trí sẽ thường có được lượt xem nhiều gấp bội phần vì lượng khán giả quan tâm nhiều hơn so với kinh doanh và kinh tế. Số view từ Độc Đáo TV nhiều nhưng không thể đủ lớn vì Youtube tại Việt Nam khá bèo bọt. Hơn nữa, trong quá trình phát triển, tôi đã dần tuyển thêm các CTV, đến giờ đã lên đến 25 bạn hoạt động theo hình thức cộng tác viên, thực hiện clip theo các công đoạn khác nhau và báo cáo kết quả qua bảng. Tận dụng các khoảng thời gian khác nhau để làm… Tôi cũng có thêm 1 bạn phụ trách thay tôi upload các video lên Youtube và tối ưu thay cho việc của tôi trước đây. Như vậy team của tôi có đến 27 người, hoạt động một cách nhịp nhàng như một Startup với các nhóm, lĩnh vực, chuyên môn khác nhau. Tôi cũng chẳng làm clip nữa mà chuyển sang quản trị và tìm cách khai thác lợi ích từ quảng cáo. Tôi đã tạo các gói quảng cáo nhỏ cho các doanh nghiệp, tạo website www.quangcaoYTB.com để giới thiệu các dịch vụ, nhận các gói sản xuất và quản lý kênh cho các doanh nghiệp. Đến giờ chúng tôi đã làm với 21 doanh nghiệp vừa và nhỏ và duy trì quan hệ đối tác thường xuyên. Quá trình làm việc cũng giúp tôi có thêm nhiều cơ hội làm việc với các công ty, các Startup và nghe nhiều câu chuyện về khởi nghiệp kinh doanh thực tế. Tôi coi nó như là một Startup nho nhỏ của tôi và những người bạn, đang cố gắng mang lại lợi ích nhỏ cho từng khán giả bằng những thông tin bổ ích, mang đến lợi ích cho những doanh nghiệp nhỏ bằng các giải pháp quảng cáo với mức giá vừa phải và tư vấn giúp họ những giải pháp kinh doanh – nhất là những doanh nghiệp hoặc mô hình kinh doanh nhỏ chưa từng tiếp cận với môi trường Online.
Tôi tạm coi đó là một thắng lợi ban đầu, nhưng tôi chưa muốn thỏa mãn mình ở điều quá nhỏ như thế! Tôi mong muốn những điều tốt đẹp mà mình đang làm sẽ tiếp tục lan tỏa hơn nữa, ‘Startup’ nhỏ của tôi nhờ đó cũng thêm phần phát triển mang lại những thông tin, cổ vũ tinh thần khởi nghiệp và phát triển bản thân cho nhiều người hơn…